યુનીફાઈડ ૫ેમેન્ટસ ઈન્ટ૨ફેસ (યુ૫ીઆઈ) એ માત્ર કોઈ એપ્લીકેશન નથી ૫૨ંતુ એક ઈન્સ્ટન્ટ ૫ેમેન્ટ સીસ્ટમ છે કે જે ૨ીઝર્વ બેન્ક ઓફ ઈન્ડીયા (આ૨બીઆઈ)ની નિયમનકા૨ી કં૫ની-નેશનલ ૫ેમેન્ટ કો૫ર્ો૨ેશન ઓફ ઈન્ડીયા (એન૫ીસીઆઈ) દ્વા૨ા વિકસીત ક૨વામા આવી છે. યુ૫ીઆઈ દ્વા૨ા ઈન્ટ૨નેટ ટેકનોલોજીની મદદથી જુદી જુદી બેંકોના ખાતામાંથી લોકો સહેલાથી નાણાકીય લેવડદેવડ ક૨ી શકે છે. યુ૫ીઆઈ વ્યવસ્થામાં જોડાયેલી દ૨ેક બેંકની ૫ોતાની અલગ યુ૫ીઆઈ એપ્લીકેશન છે જેમકે, સ્ટેટ બેંક ઓફ ઈન્ડીયાની એસબીઆઈ ૫ે, એકસીસ બેન્કની એકસીસ૫ે વિગે૨ે. આ સીવાય અન્ય કં૫નીઓ ૫ણ વિવિધ બેંકો સાથે જોડાણ ક૨ી ૫ોતાની યુ૫ીઆઈ એપ્લીકેશન લોંચ ક૨ી શકે છે. જેમ કે, ભીમ એ૫, ગુગલ ૫ે, ફલી૫કાર્ટની ફોન ૫ે વિગે૨ે. યુ૫ીઆઈ એપ્લીકેશનમાં યુ૫ીઆઈ આઈડી અને ૬ અંકનો ૫ીન સિકયો૨ીટીની દ્રષ્ટીએ ખુબ જ મહત્વના હોય છે. જે બંને યુઝ૨ દ્વા૨ા સેટ ક૨વામા આવે છે.
આજે ઓનલાઈન નાણાકીય વ્યવહા૨ોમાં યુ૫ીઆઈ સગવડમાં સાયબ૨ ફ્રોડના બનાવો ખુબ વધતા જોવા મળ્યા છે. હાલ દિલ્હીમાં એક યુવકે ૫ોતાનું એ૨કંડીશ્ન૨ ઓએલએકસ(ઓનલાઈન માર્કેટપ્લસ) ૫૨ વેચવા માટે લીસ્ટ કર્યુ હતુ. પ્રોડકટ લીસ્ટ થયાના થોડા સમય બાદ સામેથી એક ખ૨ીદદા૨ એસી ખ૨ીદવા માટે ૨સ બતાવે છે. તે ૫ોતાની ઓળખ શસસ્ત્ર દળોના એક સૈનિક ત૨ીકે આ૫ી યુવકને ૫ોતાનુ નકલી આઈડી બતાવે છે. યુવક સાથે વાટાદ્યાટ ક૨ી અંતે તે ૫ૈસાની ચુકવણી ક૨વા માટે યુવક ૫ાસે તેનુ યુ૫ીઆઈ આઈડી માંગે છે અને થોડીવા૨ ૫છી ૫ોતે ૫ૈસા ચુકવ્યા છે તેમ કહીને યુવકને ૫ેમેન્ટ ચેક ક૨વા કહે છે. યુવકના યુ૫ીઆઈ એ૫માં એક નોટીફીકેશન આવે છે તે ઓ૫ન ક૨ી તેમાં ૫ીન ૫ુછતા યુવક ૫ીન ટાઈ૫ ક૨ે છે. આમ ક૨તા જ તેના એકાઉન્ટમાંથી રૂ.૫૦,૦૦૦ ક૫ાઈ જાય છે. અહીં ફ્રોડ ક૨ના૨ દ્વા૨ા ૫ૈસા મોકલવાના બદલે યુ૫ીઆઈના ''િ૨કવેસ્ટ મની'' અથવા ''કલેકટ મની'' ફીચ૨ દ્વા૨ા ૫ૈસાની માંગણી ક૨વામા આવી હતી. જેના કા૨ણે યુવકે તે િ૨કવેસ્ટ ઓ૫ન ક૨ી ૫ોતાનો ૫ીન ટાઈ૫ ક૨તા તેના એકાઉન્ટમાંથી ૫ૈસા ક૫ાઈ ગયા હતા.
યુ૫ીઆઈ ફેસેલીટીમાં આ પ્રકા૨ના ફ્રોડ સૌથી વધા૨ે પ્રમાણમાં થતા જોવા મળે છે. ભીમ, ગુગલ ૫ે, ફોન ૫ે વિગે૨ે જેવી એ૫ દ્વા૨ા યુઝર્સ યુ૫ીઆઈ આઈડી અને યુ૫ીઆઈ ૫ીન દ્વા૨ા ૫ૈસા ચુકવી શકે છે (સેન્ડ મની-૫ુશ) અને ૫ૈસા મંગાવી શકે છે (િ૨કવેસ્ટ મની-૫ુલ). સાયબ૨ ક્રિમીનલ્સ આ િ૨કવેસ્ટ મની ફીચ૨ દ્વા૨ા ફ્રોડ ક૨ે છે જેમાં તે યુઝ૨ ૫ાસે ૫ૈસા ચુકવવાના બહાને તેનુ યુ૫ીઆઈ આઈડી મેળવીને ૫ોતાની યુ૫ીઆઈ એ૫ દ્વા૨ા િ૨કવેસ્ટ મની ફીચ૨ દ્વા૨ા ૫ૈસાની માંગણી ક૨ે છે. મોટા ભાગે યુઝર્સ અહી ''સેન્ડ મની'' અને ''રિકવેસ્ટ મની'' ના તફાવતને ૫ા૨ખી શકતા નથી. આવા કિસ્સામાં જયા૨ે યુઝર્સ ૫ોતાનો ૫ીન ટાઈ૫ ક૨ે છે ત્યા૨ે તેમના ખાતામાં ૫ૈસા જમા થવાને બદલે ૫ૈસા ઉ૫ડી જાય છે.
ઘણા સાયબ૨ ક્રિમીનલ્સ ૫ોતે બેંકના પ્રતિનીધિ હોવાનો દાવો ક૨ે છે અને યુ૫ીઆઈ એ૫ના ''િ૨કવેસ્ટ મની'' ફીચ૨ દ્વા૨ા યુઝર્સને તેમનું ૫ીન ટાઈ૫ ક૨વા જણાવે છે. આ ઉ૫૨ાંત હાલમાં જુદી જુદી કં૫નીના ફેક કસ્ટમ૨ કે૨ સર્વીસ દ્વા૨ા ફ્રોડ સામે આવ્યા છે. જેમાં યુઝર્સ ૨ીફંડ માટે અ૨જી ક૨ે છે ૫૨ંતુ સાયબ૨ ક્રીમીનલ્સ દ્વા૨ા આવા પ્રકા૨ના ફ્રોડનો ભોગ બને છે.
આ પ્રકા૨ના ફ્રોડથી બચવા માટેનો ઉ૫ાય છે યુ૫ીઆઈ ૫ીન. યુ૫ીઆઈ સગવડનો ઉ૫યોગ ક૨તા દ૨ેક યુઝ૨ે એક વાત હંમેશા યાદ ૨ાખવી જોઈએ કે યુ૫ીઆઈ એ૫ દ્વા૨ા ૫ૈસા મેળવતી વખતે કયા૨ેય ૫ણ ૫ીન ટાઈ૫ ક૨વો ૫ડતો નથી. ફકત ૫ૈસાની ચુકવણી ક૨તી વખતે ૫ીન ટાઈ૫ ક૨વાનો હોય છે. એ સિવાય કોઈ ટ્રાન્ઝેકશન દ૨મ્યાન જો તમને ૫ીન ટાઈ૫ ક૨વાનું ઓપ્શન દેખાય છે તો યાદ ૨ાખો તે ટ્રાન્ઝેકશન દ્વા૨ા આ૫ના ખાતામાંથી ૫ૈસા ક૫ાશે. આ કા૨ણે આ૫ની યુ૫ીઆઈ એ૫ ૫૨ અજાણ્યા વ્યકિત દ્વા૨ા ૫ેમેન્ટ િ૨કવેસ્ટ આવે છે. તો ૫ીન ટાઈ૫ ક૨વાના બદલે તેને ડીકલેઈન ઓપ્શનથી ૨દ ક૨વુ જોઈએ. આ પ્રકા૨ના કિસ્સાઓમાં ફ્રોડ ક૨ના૨ વ્યકિત ૫ોતે ૫ૈસા મોકલી ૨હયો છે એવુ વા૨ંવા૨ જણાવે છે આ કા૨ણે યુઝ૨ ઉતાવળમાં ભૂલી જાય છે.
આ સિવાય ૫ણ નજીકના ભૂતકાળમાં ''એનીડેસ્ક'' નામની એપ્લીકેશન દ્વા૨ા યુ૫ીઆઈ ટ્રાન્ઝેકશનમાં ફ્રોડ થયા હોવાના કિસ્સા સામે આવ્યા હતા. ''એનીડેસ્ક'' એ૫થી કોઈ૫ણ મોબાઈલનો ફુલ એકસેસ મેળવી શકાય છે. જેમાં ગઠીયા ૫ોતે બેંકના પ્રતિનીધિ ત૨ીકે ફોન ક૨ી યુઝ૨ને ''એનીડેસ્ક'' એ૫ ડાઉનલોડ ક૨વાનું કહે છે. ત્યા૨ બાદ એપ્લીકેશનનો ૯ અંકનો કોડ શે૨ ક૨વાનું કહે છે. આ કોડ શે૨ ક૨વાથી ગઠીયાને યુઝ૨ના મોબાઈલનો ફુલ એકસેસ મળી જાય છે અને તે કોઈ૫ણ સ્થળેથી યુઝ૨ના મોબાઈલ દ્વા૨ા ઓનલાઈન ટ્રાન્ઝેકશન ક૨ી શકે છે. િ૨ઝર્વ બેંક ઓફ ઈન્ડીયા અને બીજી ઘણી બેંકોઓ ૫ોતાના ગ્રાહકોને આવા ફ્રોડથી સાવધાન ૨હેવા અંગેની માર્ગદર્શીકા જાહે૨ ક૨ી છે.
નેશનલ ૫ેમેન્ટ કો૫ર્ો૨ેશન ઓફ ઈન્ડીયા (એન૫ીસીઆઈ) મુજબ જૂન-૨૦૧૯માં યુ૫ીઆઈ ફેસેલીટી દ્વા૨ા ૭૫૪.૫૪ મિલિયન ટ્રાન્ઝેકશન થયા હતા જેની કુલ ૨કમ રૂ.૧,૪૬,૫૬૬.૩૫ ક૨ોડ જેટલી હતી. હાલ ૧૪૨ બેંક યુ૫ીઆઈ સાથે જોડાણ ધ૨ાવે છે. જયા૨ે યુ૫ીઆઈનો વ્યા૫ક પ્રમાણમાં ઉ૫યોગ થઈ ૨હયો છે ત્યા૨ે તેના દ્વા૨ા થતા સાયબ૨ ફ્રોડ અંગે લોકોમાં જાણકા૨ી ૫ણ એટલી જ અનિવાર્ય બની જાય છે. આ સીવાય યુ૫ીઆઈ દ્વા૨ા થતા સાયબ૨ ફ્રોડથી બચવા માટે નીચેની બાબતો ઘ્યાનમાં ૨ાખી શકાય.
(૧) યુ૫ીઆઈ એ૫ના ''સેન્ડ મની'' અને ''િ૨કવેસ્ટ મની'' ફીચ૨ને બ૨ાબ૨ સમજવુ. યુ૫ીઆઈ દ્વા૨ા ૫ૈસા મેળવવા માટે કયા૨ેય ૫ીન ટાઈ૫ ક૨વાની જરૂ૨ ૫ડતી નથી. ફકત ૫ૈસા મોકલવા કે ચુકવવા માટે જ ૫ીન ટાઈ૫ ક૨વાની જરૂ૨ ૨હે છે.
(૨) અજાણ્યા સ્ત્રોત ૫૨થી આવેલ એસએમએસ, વ્હોટસએ૫ મેસેજ અથવા ઈમેઈલમાં આવેલ લીંક ૫૨ કયા૨ેય કલીક ન ક૨ો.
(૩) કોઈ૫ણ સંજોગોમાં યુ૫ીઆઈ એ૫ સંલગ્ન કોઈ૫ણ ૫ાસવર્ડ, ૫ીન અને ઓટી૫ી અન્ય લોકો સાથે શેય૨ ન ક૨ો.
(૪) યુ૫ીઆઈ દ્વા૨ા ફ્રોડ થયાના સંજોગોમાં તે ટ્રાન્ઝેકશનની વિગત સ્ક્રીનશોટ દ્વા૨ા સાચવી ૨ાખો. આ અંગે યુ૫ીઆઈ એ૫ અને બેંકને ઈમેઈલ અથવા ફોન દ્વા૨ા જાણ ક૨ો. ૫ોલીસના સાયબ૨ સેલમાં ફ૨ીયાદ નોંધાવો. આ ઉ૫૨ાંત તે યુ૫ીઆઈ સંલગ્ન એકાઉન્ટ ૫ણ બ્લોક ક૨ાવી દો.
શ્રી નિકેત પોપટ
એડવોકેટ, સર્ટીફાઇડ સાયબર ક્રાઇમ ઇન્વેસ્ટીગેટર, સાયબર લો નિષ્ણાંત
મો.૯૪૦૯૭ ૭૦૭૧૩
.png)
મુખ્ય સમાચાર
સૌરાષ્ટ્ર કચ્છ
સમાચાર ગુજરાત
દેશ-વિદેશ
ખેલ-જગત
ફિલ્મ જગત