Gujarati News

નર્મદા નદી મધ્યપ્રદેશ અને ગુજરાતની જીવાદોરી છે, પરંતુ તેમાંથી મોટાભાગની નદી મધ્યપ્રદેશમાં જ વહે છે. તે મધ્ય પ્રદેશના તીર્થધામ અમરકંટકથી ઉદ્દભવે છે અને નેમાવર નગરમાં તેનું નાભિ સ્થળ છે. પછી ઓમકારેશ્વરમાંથી પસાર થઈને આ નદી ગુજરાતમાં પ્રવેશે છે અને ખંભાતના અખાતમાં ભળી જાય છે. નર્મદા નદીના કિનારે અનેક પ્રાચીન યાત્રાધામો અને શહેરો આવેલા છે. હિંદુ પુરાણોમાં તેને રેવા નદી કહેવામાં આવે છે. તેની પરિક્રમાનું ખૂબ મહત્વ માનવામાં આવે છે. નર્મદા પરિક્રમાનું અનેરું મહત્વ છે. કહેવાય છે કે ગંગા સ્નાને, યમુના પાને અને નર્મદા દર્શન માત્રથી પવિત્ર કરે છે. દર વર્ષે લાખો લોકો નર્મદા નદીની પરિક્રમા કરીને ધન્ય બને છે. ત્યારે ક્યારે, કેમ અને કેવી રીતે નર્મદા યાત્રા કરવામા આવે છે અને તેનું મહત્વ શું છે તે જાણીએ.

કેટલી લાંબી છે નર્મદા પરિક્રમા

અમરકંટક સમુદ્ર સપાટીથી 3600 ફૂટની ઉંચાઈ પર સ્થિત અમરકંટકને નદીઓની માતા કહેવાય છે. અહીંથી લગભગ પાંચ નદીઓ નીકળે છે, જેમાં નર્મદા નદી, સોન નદી અને જોહિલા નદી મુખ્ય છે. નર્મદાની કુલ 41 ઉપનદીઓ છે. ઉત્તર કિનારેથી 19 અને દક્ષિણ કિનારેથી 22 ઉપનદીઓ છે. નર્મદા નદી દેશના ભૌગોલિક વિસ્તારના ત્રણ ટકા અને મધ્યપ્રદેશના વિસ્તારના 28 ટકા ફેલાયેલી છે. નર્મદાની આઠ ઉપનદીઓ 125 કિમીથી વધુ લાંબી છે. ઉદાહરણ તરીકે – હિરણ 188, બંજર 183 અને બુધનેર 177 કિમી લાંબી છે. પરંતુ દેબ, ગોઇ, કરમ, ચોરલ, બેડા જેવી ઘણી મધ્યમ નદીઓની સાથે લાંબી નદીઓ પણ છે.

નર્મદા પરિક્રમાના પ્રકાર

નર્મદા પરિક્રમા અથવા યાત્રા બે રીતે થાય છે. પ્રથમ, દર મહિને નર્મદા પંચક્રોશી યાત્રા યોજાય છે અને નર્મદાની પરિક્રમા કરવામાં આવે છે. દર મહિને નીકળનારી પંચક્રોશી યાત્રાની તારીખ કેલેન્ડરમાં આપવામાં આવી છે. આ યાત્રા યાત્રાધામ અમરકંટક, ઓમકારેશ્વર અને ઉજ્જૈનથી શરૂ થાય છે. તે જ્યાં શરૂ થાય છે ત્યાં સમાપ્ત થાય છે.

પરિક્રમા રૂટ

અમરકંટક, માઈ કી બગિયાથી નર્મદા કુંડ, મંડલા, જબલપુર, ભેડાઘાટ, બરમાનઘાટ, પટાઈઘાટ, માગરોલ, જોશીપુર, છાપાનેર, નેમાવર, નર્મદા સાગર, પમાખેડા, ધવરીકુંડ, ઓમકારેશ્વર, બાલ્કેશ્વર, ઈન્દોર, ખલેશ્વર, ખલેશ્વર, ખલેશ્વર, ધર્મરાઈ, કતારખેડા, શૂલપડી ઝાડી, હસ્તીસંગ, છાપેશ્વર, સરદાર સરોવર, ગરુડેશ્વર, ચાંદોદ, ભરૂચ. આ પછી પરત ફરતાં પોંડી થઈને બિમલેશ્વર, કોટેશ્વર, ગોલ્ડન બ્રિજ, બુલબુલકાંડ, રામકુંડ, બરવાની, ઓમકારેશ્વર, ખંડવા, હોશંગાબાદ, સાદિયા, બર્મન, બરગી, ત્રિવેણી સંગમ, મહારાજપુર, મંડલા, ડિંડોરી અને પછી અમરકંટક.

નર્મદા કિનારે તીર્થધામો

નર્મદા કિનારે અનેક તીર્થધામો આવેલા છે, પરંતુ અહીં કેટલાક મુખ્ય યાત્રાધામોની યાદી છે. અમરકંટક, મંડલા, ભેડા-ઘાટ, હોશંગાબાદ,  નેમાવર, ઓમકારેશ્વર, મંડલેશ્વર, મહેશ્વર, શુકલેશ્વર, બાવન ગજા, શુલપાણી, ગરુડેશ્વર, શુક્રતીર્થ, અણ્ણાલી, અણ્ણાલેશ્વર, ચાંદોદ, શુકેશ્વર, વ્યાસતીર્થ, અનસૂયામાઈ તપ સ્થળ, કંજેઠા શકુંતલા પુત્ર ભરત સ્થળ, સિનોર, અંગારેશ્વર, ધાયડી કુંડ અને અંતે ભૃગુ-કચ્છ અથવા ભૃગુ-તીર્થ અને વિમલેશ્વર મહાદેવ તીર્થ.

નર્મદા પરિક્રમાનું મહત્વ

વિશ્વમાં એકમાત્ર નર્મદા નદી એવી છે જેની પરિક્રમા થાય છે. પુરાણોમાં નર્મદા પરિક્રમાનું અનેરુ મહત્વ દર્શાવ્યું છે. આ એક ધાર્મિક પ્રવાસ જેવો છે. નર્મદા કે ગંગાની પરિક્રમા પૂર્ણ કરી તેના જીવનનું સૌથી મોટું કાર્ય કર્યું છે. મા રેવાની પ્રદક્ષિણા યાત્રામાં રહસ્યો, રોમાંચ અને જોખમોથી ભરેલી છે. સાથે જ તે અનુભવોનો ભંડાર પણ છે. કહેવાય છે કે જો નર્મદાજીની પરિક્રમા યોગ્ય રીતે કરવામાં આવે તો નર્મદાજીની પરિક્રમા 3 વર્ષ, 3 મહિના અને 13 દિવસ લાગેછે. પરંતુ કેટલાક લોકો 108 દિવસમાં પણ પૂર્ણ કરે છે. પરિક્રમાના રહેવાસીઓ લગભગ 1,312 કિમીના બંને કાંઠે સતત ચાલે છે.

શ્રીનર્મદા પ્રદક્ષિણાની માહિતી માટે ઘણી પુસ્તિકાઓ યાત્રાધામો પર ઉપલબ્ધ છે. પરિક્રમા કરવા ઈચ્છતા લોકો સમૂહમાં નીકળી પડે છે. આ દરમિયાન તેઓ રસ્તામાં આવતા મંદિરોમાં રોકાય છે, જ્યાં રોકાણની તમામ વ્યવસ્થા હોય છે. રાતના સમયે ભજન સત્સંગનું આયોજન કરવામાં આવે છે. તો દિવસે પરિક્રમા થાય છે.