Gujarati News

(ધર્મેશ કલ્‍યાણી દ્વારા)જસદણ તા. ૧૧: મોહમ્‍મદ અજમલ ખાન જે હાકીમ અજમલ ખાન તરીકે વધુ જાણીતા છે , તેﾠ દિલ્‍હીમાં એક ચિકિત્‍સક હતા અને જામિયા મીલીયા ઇસ્‍લામીયા યુનિવર્સિટીના સ્‍થાપકોમાંના એક હતા . તેમણે બીજી એક સંસ્‍થા, આયુર્વેદિક અને યુનાનીﾠ કોલેજ ની સ્‍થાપના કરી , જે દિલ્‍હીના કરોલ બાગમાં સ્‍થિત, ટીબીયા કોલેજ તરીકે વધુ જાણીતી છે . ૧૯૨૦ માં તેઓ યુનિવર્સિટીના પ્રથમ ચાન્‍સેલર બન્‍યા અને ૧૯૨૭ માં તેમના મૃત્‍યુ સુધી તેઓ પદ પર રહ્યા. ૧૧ ફેબ્રુઆરી ૧૮૬૮ ના રોજ જન્‍મેલા ખાન, મોગલ બાદશાહ બાબરના શાસનકાળ દરમિયાન ભારત આવેલા દાક્‍તરોની લાઇનમાંથી ઉતરી આવ્‍યા હતા . તેમનો પરિવાર બધા યુનાની ડોક્‍ટરો હતા. તેમના દાદા હકીમ શરીફ ખાન ફિઝિશિયન હતા.

હકીમ અજમલ ખાને કુરઆન હૃદયથી શીખ્‍યા.તિબ્‍બ-એ-યુનાની અથવા યુનાની ચિકિત્‍સાના પ્રચારને પ્રોત્‍સાહન આપવા માટે, તેમના દાદાએ ઉપખંડમાં જાણીતા શરીફ મંઝિલ હોસ્‍પિટલ-કમ- કોલેજની સ્‍થાપના કરી હતી, જેમાં ગરીબ દર્દીઓની સારવાર મફત હતી. તેમણે દિલ્‍હીની સિદ્દીકી દવાખાનાના હકીમ અબ્‍દુલ જમીલની હેઠળ યુનાની અભ્‍યાસ પૂર્ણ કર્યો .

૧૮૯૨ માં ક્‍વોલિફાઇ થવા પર, હકીમ અજમલ ખાન રામપુરના નવાબના મુખ્‍ય ચિકિત્‍સક બન્‍યા . ‘મસિહા-એ-હિન્‍દ' (ભારતનો સાજા થનાર) અને ‘તાજ વિનાનો રાજા' તરીકે ગણાવેલ. હકીમ અજમલ ખાન, તેમના પિતાની જેમ, ચમત્‍કારિક ઉપચાર કરવા અને ‘જાદુઈ' દવાની શાખ ધરાવતા હતા, જેના રહસ્‍યો તે એકલા જ જાણતા હતા. એ તેમની તબીબી કુશળતા હતી કે એવું કહેવામાં આવે છે કે તે કોઈ પણ બીમારીનું નિદાન ફક્‍ત વ્‍યક્‍તિના ચહેરાને જોઈને કરી શકતાં હતાં.ﾠ

ભારતીય સ્‍વતંત્રતા, રાષ્ટ્રીય એકતા અને સાંપ્રદાયિક સંવાદિતાના કારણોમાં અવિરત યોગદાન આપીને ખાન તેમના યુગની સૌથી ઉત્‍કૃષ્ટ અને બહુભાષી વ્‍યક્‍તિત્‍વ સાબિત થયા.ﾠ

તેમણે યુનાની ચિકિત્‍સાની મૂળ વ્‍યવસ્‍થાના વિસ્‍તરણ અને વિકાસમાં ખૂબ રસ લીધો અને તે માટે ત્રણ મહત્‍વની સંસ્‍થાઓ બનાવી, દિલ્‍હીની સેન્‍ટ્રલ કોલેજ, હિન્‍દુસ્‍તાની દાવાખાના અને આયુર્વેદિક અને યુનાની તિબિઆ કોલેજ, જેને ‘તિબિઆ કોલેજ -દિલ્‍હી' તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. યુનાની ક્ષેત્રમાં સંશોધન અને અભ્‍યાસનો વિસ્‍તાર કર્યો અને યુનાની સિસ્‍ટમ ઓફ મેડિસિનને ભારતમાં લુપ્ત થવાથી બચાવી. આ ક્ષેત્રમાં તેમના અવિરત પ્રયત્‍નોથી બ્રિટીશ શાસનમાં યુનાની તબીબી પદ્ધતિમાં ક્ષતિગ્રસ્‍ત નવી શક્‍તિ અને જીવનનો સમાવેશ થયો . અજમલﾠ ખાને યુનાની સિસ્‍ટમની અંતર્ગત પﾍમિી ખ્‍યાલોને સમાવવાનો પ્રસ્‍તાવ મૂક્‍યો , જે લખનૌ સ્‍કૂલના ચિકિત્‍સકો દ્વારા અપનાવવામાં આવેલા દૃષ્ટિકોણથી વિરુદ્ધ છે.જેઓ સિસ્‍ટમની શુદ્ધતા જાળવવા માગે છે. હકીમ અજમલ ખાને રસાયણશાષાીﾠ ડો. સલીમુઝમાન સિદ્દીકીની પ્રતિભાને પણ માન્‍યતા આપી , જેમનાﾠ ઉપયોગમાં લેવામાં આવતા મહત્ત્વની વનસ્‍પતિઓ પરના સંશોધનથી યુનાની દવાને નવી દિશા મળી. તેના સ્‍થાપક તરીકે, ખાનને ૨૨ નવેમ્‍બર ૧૯૨૦ ના રોજ જામિયા મિલીયા ઇસ્‍લામીયા યુનિવર્સિટીના પ્રથમ કુલપતિ તરીકે ચૂંટવામાં આવ્‍યા હતા, ૨૯ ડિસેમ્‍બર ૧૯૨૭ માં તેમના મૃત્‍યુ સુધી આ પદ સંભાળ્‍યું હતું.