Gujarati News

૧૯૯૨માં જે દિવસે ૭૩મો બંધારણીય સુધારો પસાર કરવામાં આવ્યો હતો તે દિવસની યાદમાં વાર્ષિક ઉજવણી કરવામાં આવે છે. આ કાયદો ૨૪ એપ્રિલ, ૧૯૯૩ના રોજ અમલમાં આવ્યો હતો. ભૂતપૂર્વ વડાપ્રધાન મનમોહન સિંહે વર્ષ ૨૪ એપ્રિલના રોજ પ્રથમ રાષ્ટ્રીય પંચાયતી રાજ દિવસ જાહેર કર્યો હતો. ૨૦૧૦૨૪ એપ્રિલ ૧૯૯૩ના રોજ, પંચાયતી રાજ સંસ્થાઓને બંધારણીય દરજ્જો આપવા માટે ભારતમાં ૧૯૯૨નો બંધારણીય (૭૩મો સુધારો) અધિનિયમ અમલમાં આવ્યો.૧૯૫૭ માં, બળવંત રાય મહેતા સમિતિએ ગ્રામ્ય સ્તરે ત્રણ સ્તરની પંચાયતો ગ્રામ પંચાયત, બ્લોક સ્તરે પંચાયત સમિતિ અને ત્યારબાદ જિલ્લા પરિષદની ભલામણ કરી. સમિતિએ આ સંદર્ભે અનેક સૂચનો પણ કર્યા હતા.પંચાયતી રાજની રચનામાં ગ્રામ પંચાયત એ સૌથી નીચું એકમ છે.તે પંચાયત સિસ્ટમ ગ્રામ્ય સ્તર (ગ્રામ પંચાયત), ગામડાઓના કલસ્ટરો (બ્લોક પંચાયત) અને જિલ્લા સ્તર (જિલ્લા પંચાયત)ને આવરી લે છે.

પંચાયતી રાજ ગ્રામ્ય સ્તરે સરકારનું એક સ્વરૃપ છે જ્યાં દરેક ગામ તેની પોતાની પ્રવૃત્તિઓ માટે જવાબદાર છે.સમિતિની સ્થાપના થઈ ત્યારે બળવંત રાય મહેતા સંસદસભ્ય હતા. તેમને ભારતમાં પંચાયતી રાજની વિભાવનાની પહેલ કરવા અને ભારતમાં પંચાયતી રાજના પિતા તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે.બંધારણની કલમ ૪૦ જે રાજ્યની નીતિના નિર્દેશક સિદ્ધાંતોમાંના એકને સમાવિષ્ટ કરે છે તે દર્શાવે છે કે રાજ્ય ગ્રામ પંચાયતોનું આયોજન કરવા માટે પગલાં લેશે અને તેમને સ્વ-સરકારના એકમો તરીકે કાર્ય કરવા સક્ષમ બનાવવા માટે જરૃરી હોય તેવી સત્તાઓ અને સત્તાઓ પ્રદાન કરશે. પંચાયતી રાજ ણાલીનું ધ્યેય સામાજિક ન્યાય સાથે સર્વસમાવેશક વિકાસ અને સેવાઓની કાર્યક્ષમ ડિલિવરી સુનિશ્ચિત કરવા જવાબદાર પંચાયતી રાજ સંસ્થાઓને સશકિતકરણ, સક્ષમ અને સ્થાપિત કરવાનું છે.

પંચાયતી રાજ મંત્રાલય દર વર્ષે ૨૪મી એપ્રિલને રાષ્ટ્રીય પંચાયતી રાજ દિવસ (NPRD) તરીકે ઉજવે છે. આ પ્રસંગ સમગ્ર દેશના પંચાયત પ્રતિનિધિઓ સાથે સીધો સંવાદ કરવાની તક પૂરી પાડે છે તેમજ તેમને વધુ સશકત બનાવવા અને પ્રોત્સાહિત કરવા તેમની સિદ્ધિઓને ઓળખવાની તક પૂરી પાડે છે.ભારતનું બંધારણ પંચાયતોને 'સ્વ-સરકારની સંસ્થાઓ' તરીકે માન્યતા આપે છે. ભારતમાં ત્રણેય સ્તરોમાં ૨.૬ લાખથી વધુ પંચાયતો છે. આ પંચાયતો ગ્રામ, બ્લોક અને જિલ્લા સ્તરે ગ્રાસ-રુટ વહીવટી એકમોના સામાજિક-આર્થિક વિકાસ તરફ કામ કરે છેદેશમાં પંચાયતી રાજના વિકાસ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવા માટે ૧૯૫૭માં એક સમિતિની રચના કરવામાં આવી હતી.

સમિતિના અધ્યક્ષ બળવંતરાય મહેતા હતા. સમિતિએ તેના અહેવાલમાં વિકેન્દ્રિત ત્રિસ્તરીય પંચાયતી રાજ વ્યવસ્થાની ભલામણ કરી છે - ગ્રામ્ય સ્તરે ગ્રામ પંચાયત, બ્લોક સ્તરે પંચાયત સમિતિ અને જિલ્લા સ્તરે જિલ્લા પરિષદ.પંચાયતી રાજ સંસ્થાઓ (PRIs) ગુજરાતમાં એપ્રિલ ૧૯૬૩ થી ગુજરાત પંચાયત અધિનિયમ, ૧૯૬૧ હેઠળ અસ્તિત્વમાં આવી હતી. ૭૩મો બંધારણીય સુધારો અધિનિયમ, ૧૯૯૨ ની જોગવાઈઓને સમાવિષ્ટ કરવા માટે એપ્રિલ ૧૯૯૩ માં તેમાં સુધારો કરવામાં આવ્યો હતો.

 ડો.જી.આર.ગોહિલ