Gujarati News

નવી દિલ્હી : પૃથ્વી પર જીવનના અસ્તિત્વમાં ઓક્સિજનની ભૂમિકા સૌથી મહત્વપૂર્ણ છે. તેથી જ તેને પ્રણવાયુ પણ કહેવામાં આવે છે. વૈજ્ઞાનિકો આ દિશામાં સતત સંશોધન કરી રહ્યા છે કે પૃથ્વીની બહાર ક્યાંય ઓક્સિજન ઉપલબ્ધ છે કે નહીં? આ શોધમાં ચંદ્ર આપણું સૌથી નજીકનું સ્થળ રહ્યું છે. ગયા મહિને યુએસ સ્પેસ એજન્સી નાસા અને ઓસ્ટ્રેલિયન સ્પેસ એજન્સીએ ઓસ્ટ્રેલિયામાં બનેલા રોવરને ચંદ્ર પર મોકલવા માટે કરાર પર હસ્તાક્ષર કર્યા હતા.

તેનો ધ્યેય ચંદ્ર પરથી આવા ખડકો એકત્રિત કરવાનો છે, જેનાથી ત્યાં ઓક્સિજનનો પુરવઠો શક્ય બની શકે. ઓસ્ટ્રેલિયાની સધર્ન ક્રોસ યુનિવર્સિટીના જ્હોન ગ્રાન્ટે આ સંદર્ભમાં કેટલીક નોંધપાત્ર માહિતી આપી છે.

ચંદ્રમાં પણ વાતાવરણ છે પરંતુ તે પૃથ્વીના વાતાવરણ કરતાં ઘણું હલકું છે. તેમાં મુખ્યત્વે હાઇડ્રોજન, નિયોન અને આર્ગોન વાયુઓનો સમાવેશ થાય છે. ચોક્કસપણે આ વાતાવરણ ઓક્સિજન પર જીવતા મનુષ્યો માટે ઉપયોગી નથી.

વિવિધ અભ્યાસોમાં જાણવા મળ્યું છે કે ચંદ્ર પર ઓક્સિજન વિપુલ પ્રમાણમાં છે પરંતુ તેના વાતાવરણમાં નહીં પરંતુ તેની ઉપરની સપાટી પર છે. ચંદ્રની મુખ્ય સપાટી રેગોલિથ નામના પથ્થરો અને ધૂળના સ્તરથી ઢંકાયેલી છે. આ સ્તરમાં ઘણો ઓક્સિજન હોય છે. જો આ ઓક્સિજનને દૂર કરી શકાય તો ચંદ્ર પર મનુષ્ય માટે જીવન શક્ય બની શકે છે.

પૃથ્વી પર ઘણા ખનિજો છે જે ઓક્સિજન ધરાવે છે. સમાન ખનિજો ચંદ્ર પર પણ છે. ચંદ્ર સિલિકા, એલ્યુમિનિયમ, આયર્ન અને મેગ્નેશિયમ ઓક્સાઇડથી સમૃદ્ધ છે. સપાટીને આવરી લેતી ધૂળનું એક સ્તર છે, આ ખનિજો સખત ખડકો અને પથ્થરોના સ્વરૂપમાં છે. લાખો વર્ષોથી વિવિધ ઉલ્કાઓની અથડામણને કારણે ચંદ્ર પર આ ખનિજો વિપુલ પ્રમાણમાં છે. આપણે આ ખનિજોમાંથી ઓક્સિજન મેળવવા વિશે વિચારવું પડશે. જો આ દિશામાં સફળતા મળે તો ઓક્સિજનની અછતને દૂર કરી શકાય છે.

ઓક્સિજનને ખનિજોથી અલગ કરવાની પ્રક્રિયા બહુ મુશ્કેલ નથી. આ પ્રક્રિયાનો ઉપયોગ પૃથ્વી પરના એલ્યુમિનિયમ ઓક્સાઇડ (એલ્યુમિના)માંથી એલ્યુમિનિયમ કાઢવા માટે થાય છે. આને વિદ્યુત વિચ્છેદન-વિશ્લેષણ કહેવામાં આવે છે. તેમાં એલ્યુમિનિયમ ધાતુની સાથે આડપેદાશ તરીકે ઓક્સિજનનો સમાવેશ થાય છે.

ચંદ્ર પરની પ્રક્રિયા અલગ હશે જેમાં મુખ્ય ઉત્પાદન તરીકે ઓક્સિજન હશે અને કેટલીક ઉપયોગી ધાતુઓ આડપેદાશ તરીકે હશે. વિદ્યુત વિચ્છેદન-વિશ્લેષણ માટે ઘણી ઊર્જાની જરૂર પડે છે. આ માટે ચંદ્ર પર સૌર ઉર્જાનો ઉપયોગ કરવો પડશે. આ સાથે આ પ્રક્રિયા માટે જરૂરી મશીનરી ચંદ્ર પર લાવવી પણ જરૂરી છે.

હાલમાં વૈજ્ઞાનિકો આ દિશામાં કામ કરી રહ્યા છે. બેલ્જિયન સ્ટાર્ટઅપ ફર્મ સ્પેસ એપ્લીકેશન સર્વિસે ત્રણ રિએક્ટર બનાવવાની જાહેરાત કરી છે જે ઈલેક્ટ્રોલિસિસ દ્વારા ઓક્સિજન ઉત્પન્ન કરી શકે છે. આ રિએક્ટરોને 2025 સુધીમાં ચંદ્ર પર લઈ જવાની તૈયારીઓ છે.

ચંદ્ર પર રેગોલિથના પ્રત્યેક ક્યુબિક મીટરમાં લગભગ 1.4 ટન ખનિજો હોય છે, જેમાંથી 630 કિલો ઓક્સિજન હોય છે. નાસાના જણાવ્યા અનુસાર, વ્યક્તિને જીવવા માટે દરરોજ લગભગ 800 ગ્રામ ઓક્સિજનની જરૂર હોય છે. તે મુજબ 630 કિલો ઓક્સિજન લગભગ બે વર્ષ સુધી વ્યક્તિની જરૂરિયાત પૂરી કરશે. સમગ્ર ચંદ્ર પર રેગોલિથના 10-મીટર-જાડા સ્તરનું વિદ્યુત વિચ્છેદન-વિશ્લેષણ 10 લાખ વર્ષો સુધી આઠ અબજ લોકોની ઓક્સિજન જરૂરિયાતોને પહોંચી વળવા માટે પૂરતો ઓક્સિજન પ્રદાન કરશે.