Gujarati News

પ્રો. લાલજી સિંઘ સાથે થોડા વર્ષો પહેલા એક સેમિનારમાં ભકતકવિ નરસિંહ મહેતા યુનિવર્સિટીના પ્રાધ્યાપક ડો. મેહુલ દવેની તસ્વીર

વારાણસી તા. ૧૧ : પ્રો. લાલજી સિંઘ (૫ જુલાઈ ૧૯૪૭ - ૧૦ ડિસેમ્બર ૨૦૧૭) એક ભારતીય વૈજ્ઞાનિક હતા જેમણે ભારતમાં ડીએનએ ફિંગરપ્રિંટિંગ ટેકનોલોજીના ક્ષેત્રમાં કામ કર્યું છે, જયાં તેમને 'ભારતીય ડીએનએ ફિંગરપ્રિન્ટિંગના પિતા' તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. સિંઘે લિંગનિર્ધારણના મોલેકયુલર આધાર, વન્યજીવ સંરક્ષણ ફોરેન્સિકસ અને માનવોના સ્થળાંતર અને ઉત્ક્રાંતિના ક્ષેત્રોમાં પણ કામ કર્યું છે. ૨૦૦૪ માં, તેમણે ભારતીય વિજ્ઞાન અને તકનીકીમાં યોગદાન બદલ પદ્મ શ્રી પ્રાપ્ત કર્યો હતો.

બીએચયુ એસએસએલ હોસ્પિટલના મુખ્ય તબીબી અધીક્ષકના જણાવ્યા મુજબ, પ્ર. લાલજીસિંહ તાજેતરમાં ઉત્ત્।ર પ્રદેશના જૌનપુર જિલ્લાના તેમના કલ્વરી ગામની મુલાકાત લીધાં હતાં અને દિલ્હી ગયા હતા, તેઓ વારાણસીમાં એલબીએસ ઇન્ટરનેશનલ એરપોર્ટ બાબતપુર પહોંચ્યા હતા, જયાં મેડીકલ સમસ્યાઓ જણાતા તેમને તાત્કાલિક ટ્રોમા સેન્ટર ખાતે લાવ્યા હતા જયાં હૃદયરોગના હુમલામાં તેઓ મૃત્યુ પામ્યા હતા.

લાલજીસિંઘે ભારતની વિવિધ સંસ્થાઓ અને પ્રયોગશાળાઓની સ્થાપના કરી છે જેમ કે -  ૧૯૯૫ માંડીએનએ ફિંગરપ્રિંટિંગ એન્ડ ડાયગ્નોસ્ટિકસ માટે સેન્ટર, ૧૯૯૮ માં લુપ્તપ્રાય પ્રજાતિઓના સંરક્ષણ માટેની લેબોરેટરી, અને ૨૦૦૪ માં જિનોમ ફાઉન્ડેશન, જેમાં ભારતીય વસ્તી  ખાસ કરીને ગ્રામ્ય ભારતમાં રહેતા લોકોને અસર કરતા આનુવંશિક વિકૃતિઓનું નિદાન કરવું અને તેનું નિદાન કરવાનો લક્ષ્યાંક હતો.

પ્રો. લાલજી સિંઘ બનારસ હિંદુ યુનિવર્સિટીના ૨૫ મા વાઇસ ચાન્સેલર અને ઓગસ્ટ, ૨૦૧૧ થી ઓગસ્ટ ૨૦૧૪ સુધી ઇન્ડિયન ઇન્સ્ટિટ્યુટ ઓફ ટેકનોલોજી (બીએચયુ) વારાણસીના ગવર્નર્સ બોર્ડના ચેરમેન બન્યા હતા. બનારસ હિન્દુ યુનિવર્સિટીના વાઇસ ચાન્સેલર તરીકેની તેમની નિમણૂક પહેલાં પણ તેમણે સેન્ટર ફોર સેલ્યુલર એન્ડ મોલેકયુલર બાયોલોજી (સી.સી.એમ.બી.) ના ડિરેકટર તરીકે સેવા આપી હતી,  ૧૯૯૫-૧૯૯૯માં ડીએનએ ફિંગરપ્રિંટિંગ એન્ડ ડાયગ્નોસ્ટિકસ (સીડીએફડી)હૈદરાબાદમાં પણ ખાસ ઓફિસર તરીકે સેવાઓ આપી હતી.

૧૯૬૮ માં માસ્ટર્સ સ્ટુડન્ટ તરીકે તેમની પ્રારંભિક વિજ્ઞાનની કારકિર્દી દરમિયાન, સિંઘ ભારતીય સાપના સાયટોજેનેટિકસનો અભ્યાસ કરવામાં રસ ધરાવતા હતા. ૧૯૭૦ ના દાયકા દરમિયાન, ભારતીય સાપની જાતિમાં સેકસ ક્રોમોસોમના ઉત્ક્રાંતિનો અભ્યાસ કરતી વખતે, બેન્ડેડ ક્રઙ્ખટની શોધ કરી હતી. પ્રો. લાલજી સિંઘ અને તેના સાથીદારોએ સંકલિત કૃત્રિમ અને અન્ય પૃષ્ઠવંશીઓમાં અત્યંત સંરક્ષિત પુનરાવર્તિત ડીએનએ સિકવન્સની ઓળખ કરી હતી, જે તેઓ ૧૯૮૦ માં 'બેન્ડેડ ક્રેટ્સ માઇનોર' (બીકેએમ) સિકવન્સ નામ આપ્યું હતું.  ૧૯૮૭ થી ૧૯૮૮ સુધીમાં, સીસીએમબીમાં કામ કરતી વખતે, સિંઘે શોધ્યું કે ફોરેન્સિક તપાસ માટે મનુષ્યોની વ્યકિતગત વિશિષ્ટ ડી.એન.એ. ફિંગરપ્રિન્ટ પેદા કરવા માટે આ બીકેએમ-તારવેલી ચકાસણીનો ઉપયોગ કરી શકાય છે; અને ૧૯૮૮ માં, તેમણે ભારતમાં પેરિવેટ વિવાદના કેસને ઉકેલવા માટે પ્રથમ વાર તે તપાસનો ઉપયોગ કર્યો હતો. ૧૯૯૧ માં, સિંઘે એક વિવાદિત પિતૃત્વના પતાવટ માટે ભારતીય કોર્ટમાં પ્રથમ ડીએનએ ફિંગરપ્રિંટિંગ આધારિત પુરાવા આપ્યા હતા. આ પછી તેમણે ડીએનએ ફિંગરપ્રિંટિંગની મદદથી બીયંતસિંહ અને રાજીવ ગાંધીની હત્યાના કેસ, નૈના સાહનિ તંદૂર હત્યા કેસ, સ્વામી પ્રેમાનંદકેસ,  જેવા સિવીલ અને ફોજદારી મામલાઓ ઉકેલ્યા હતા.

તેમના પ્રદાનને કારણે ભારતની કાનૂની વ્યવસ્થામાં ડીએનએ ફિંગરપ્રિંટિંગનો ઉપયોગ પુરાવા તરીકે કરવામાં આવે છે. ભારતના સ્વદેશી ડીએનએ ફિંગરપ્રિંટિંગ ટેકનોલોજીના વિકાસ અને સ્થાપના માટે સિંહના આજીવન યોગદાનને દેશ દ્વારા માન્યતા મળી હતી, અને તે ભારતમાં 'ડીએનએના ફિંગરપ્રિન્ટિંગના પિતા' તરીકે જાણીતા બન્યા હતા.

તેમને આપવામાં આવેલ કેટલાક નોંધપાત્ર પુરસ્કારો

   પદ્મ શ્રી (૨૦૦૪)

   યંગ સાયન્ટિસ્ટ્સ માટે ઇન્ડિયન નેશનલ સાયન્સ એકેડેમી મેડલ, (૧૯૭૪)

   કોમનવેલ્થ ફેલોશીપ, (૧૯૭૪-૧૯૭૬)

   સીએસઆઇઆર ટેકનોલોજી એવોર્ડ (બે વખતૅં ૧૯૯૨ અને ૨૦૦૮);

   રેનબેકસી સંશોધન પુરસ્કાર (૧૯૯૪)

   લાઇફ સાયન્સમાં ગોયલ પુરસ્કાર (૨૦૦૦)

   વિજ્ઞાન ગૌરવ પુરસ્કાર (૨૦૦૩)

   ફિક્કી એવોર્ડ (૨૦૦૨-૦૩)

   ભારતીય વિજ્ઞાન કોંગ્રેસના ૮૯ મી સત્રમાં ભારતના વડાપ્રધાનના હાથે  જૈવિક વિજ્ઞાનના ક્ષેત્રે સેવાઓ માટે સન્માનની નવી મિલેનિયમ પ્લેક (૨૦૦૨).

   જેસી બોસ નેશનલ ફેલોશિપ (૨૦૦૬)

   સીએસઆઇઆર ભટનાગર ફેલોશિપ (૨૦૦૯)

   એનઆરડીસી મેરીટરીઅર ઇન્વેન્શન એવોર્ડ (૨૦૦૯),

   બાયોસ્પેટ્રમ લાઇફ ટાઈમ અચિવમેન્ટ એવોર્ડ (૨૦૧૧).

   ડો. લાલજી સિંઘને બનારસ હિંદુ યુનિવર્સિટી સહિતના છ યુનિવર્સિટીઓ દ્વારા 'માનદ ડી.એસ.સી. ડિગ્રી' એનાયત કરવામાં આવેલ હતી.

: આલેખન :

ડો. મેહુલ પી. દવે,

લાઈફ સાયન્સ ડીપા., ભકતકવિ નરસિંહ મેહતા યુનિવર્સીટી. મો.૯૮૨૪૨૩૫૦૩૩