૨૦૨૧ લોક અદાલતનું એક વર્ષ : ૧ કરોડ, ૨૭ કેસોનો નિકાલઃ લોક-અદાલત વિવાદ નિરાકરણનો શ્રેષ્ઠ ઉપાય

રાજકોટ,તા. ૨૫ : ઝડપી અને બિનખર્ચાળ ન્યાય આપવાની પ્રતિબદ્ઘતાને પરિપૂર્ણ કરવાના અનુસંધાનમાં, પેટ્રોન-ઇન-ચીફ અને માનનીય ચીફ જસ્ટિસ ઓફ ઈન્ડિયા માનનીય શ્રી જસ્ટિસ એન.વી. રમના ના માર્ગદર્શન હેઠળ નેશનલ લીગલ સર્વિસ ઓથોરિટી (NALSA)એ વૈકલ્પિક વિવાદ નિરાકરણ પધ્ધતિ (ADS) દ્વારા અદાલતો માં પેન્ડિંગ કેસોની સંખ્યા અસરકારક રીતે ઘટાડવા માટે લોક અદાલત પર ભાર મૂકયો છે.

NALSA દ્વારા માનનીય શ્રી ન્યાયાધીશ ઉદય ઉમેશ લલિત, કાર્યકારી અધ્યક્ષના નેતૃત્વ હેઠળ પરિણામલક્ષી અભિગમ અપનાવવા અને રાષ્ટ્રીય લોક અદાલતોમાં કેસોના મહત્ત્।મ નિકાલ માટે તમામ રાજય કાનૂની સેવા સત્ત્।ા મંડળો સાથે પરામર્શ અને સમીક્ષા બેઠકો શરૂ કરવામાં આવી. દરેક રાષ્ટ્રીય લોક અદાલતના આયોજન પહેલા, તમામ હિસ્સેદારોના મનોબળને વધારવા તથા કરેલ તૈયારીઓની જાણકારી લેવા માટે નાલસા દ્વારા તમામ રાજય કાનૂની સેવા સત્ત્।ા મંડળોના કાર્યકારી અધ્યક્ષો અને સભ્ય સચિવો સાથે ઘણી વખત વાતચીત કરવામાં આવી. આમ, NALSA ના નેજા હેઠળના કાનૂની સેવા સત્ત્।ામંડળોએ લોક અદાલતના આયોજન માટે તેમની વ્યૂહરચના બદલી.

તકનીકી પ્રગતિ અને વર્ચ્યુઅલ પ્લેટફોર્મનો ઉપયોગ કરીને, કાનૂની સેવા સત્ત્।ામંડળોએ પક્ષકારોના ઘર સુધી પહોંચવાનું શરૂ કર્યું. પરિણામે, પક્ષકારો તેમના ઘરો અથવા કાર્યસ્થળોથી પ્રારંભિક બેઠકો તેમજ લોક અદાલતની કાર્યવાહીમાં જોડાઈ શકયા, જેથી તેઓ મુસાફરીની તકલીફોથી બચી શકાયા. સત્ત્।ાવાળાઓ આમ જોઈ શકયા કે મોટી સંખ્યામાં લોકો તેમના ભૌતિક સ્થાનોથી સેંકડો કિલોમીટર દૂર બેસીને વર્ચ્યુઅલ કાર્યવાહીમાં જોડાયા હતા. આ રીતે NALSA દ્વારા લોક અદાલતોની દેખરેખ અને દેખરેખની અસરકારક રીતો વિકસાવવા ટેકનોલોજીનો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો હતો. અમુક ક્ષેત્રો કે જેમાં સમાધાનની વધુ શકયતાઓ છે જેમ કે નેગોશીએબલ ઈન્સ્ટ્મેન્ટ એકટના કેસો, બેંક રિકવરી કેસો અને અન્ય નાણાકીય બાબતો પર પ્રકાશ પાડવામાં આવ્યો હતો અને સત્ત્।ામંડળોએ આવા કિસ્સાઓમાં પણ સમાધાનની તમામ શકયતાઓ તપાસી હતી.

તમામ પાયારુપ પગલાંઓની સંચિત અસરના કારણે વર્ષ ૨૦૨૧ દરમિયાન અસાધારણ નિકાલના આંકડામાં પરિણમેલ. દેશભરમાં ચાર રાષ્ટ્રીય લોક અદાલતોમાં કુલ ૧,૨૭,૮૭,૩૨૯ કેસોનો નિકાલ કરવામાં આવ્યો હતો, જેમાં ૫૫,૮૧,૧૧૭ પેન્ડિંગ કેસો તેમજ ૭૨,૦૬,૨૧૨ જેવા મોટી સંખ્યામાં પ્રિ-લિટીગેશન કેસો ની રેકોર્ડ સંખ્યાનો સમાવેશ થાય છે. તે ગર્વની વાત છે કે કાન્ની સેવા સત્ત્।ા મંડળો આટલી મોટી સંખ્યામાં કેસોનો નિકાલ કરવામાં મદદ કરી શકયા અને કાનૂની તકરારોને સમાપ્ત કરીને અથવા અટકાવીને સામાન્ય નાગરિકોને રાહતનો શ્વાસ આપ્યો.

ચાલી રહેલા રોગચાળા દરમિયાન પેન્ડિંગ કેસોની સંખ્યામાં વધારો થયો છે, જેના કારણે સિસ્ટમ પર વધારાનો બોજ પડ્યો છે. જો કે, લોક અદાલતો દ્વારા મોટી સંખ્યામાં નિકાલ સાથે, ન્યાયિક વહીવટ પરના આવા બોજને ઘટાડવામાં કાનૂની સેવા સત્ત્।ા મંડળો દ્વારા નોંધપાત્ર યોગદાન આપવામાં આવ્યું છે. એ બાબતમાં કોઈ અતિશયોકિત નથી કે લોક અદાલતોએ કોઈપણ અન્ય વિવાદ નિરાકરણ પદ્ઘતિ કરતાં વધુ સંખ્યામાં કેસોનું સમાધાન કર્યું છે અને વૈકલ્પિક વિવાદ નિરાકરણ પદ્ઘતિના સૌથી અસરકારક સાધન તરીકે ઉભરી આવેલ છે.

આ અભૂતપૂર્વ આંકડાઓ હાંસલ કરવા એ સરળ કાર્ય નહોતું અને તે મુખ્યત્વે નિર્ણાયક વ્યૂહરચના ઘડવા અને તમામ સ્તરે હિતધારકોના મહાન યોગદાન અને પ્રયત્નોને કારણે શકય બન્યું હતું. વિશ્વ બેંક ગ્રૂપની ડેવલપમેન્ટ ઈમ્પેકટ ઈવેલ્યુએશન ટીમ દ્વારા મહારાષ્ટ્ર રાજયના સંદર્ભમાં નમુનારુપે કરાયેલ અભ્યાસનો એક તાજેતરનો અહેવાલ, આવા પ્રયત્નો અને પરિણામોની સાક્ષી આપે છે.

આઝાદી કા અમૃત મહોત્સવની ઉજવણી કરતી વખતે અને દેશમાં કાનૂની સેવાઓના

પચીસ વર્ષ પૂરા થવાના અવસરે, લોક અદાલતો દ્વારા વિવાદોના નિરાકરણ પર NALSA ના ટેબ્લોમાં ભાર મૂકવામાં આવ્યો છે. જેનો સંદેશો સંઘર્ષને દૂર કરીને સમાધાન હાંસલ કરવાનો છે અને તે રીતે શાંતિ અને સંવાદિતા પ્રાપ્ત કરવા અને જાળવી રાખવાનો છે.